Kijk uit voor de Facebook-quiz
The Dutch Money Whisperer
12/05/2023
Toen de fictief-rendementsheffing — ‘box 3’ — werd ingevoerd, hadden binnen- èn buitenlandse fiscalisten er een hard hoofd in. Een belastingheffing over fictief rendement, hoe dan? Ze werden door het ministerie van Financiën gerustgesteld. Je schat een langjarig gemiddeld rendement op vermogen (4 procent) en belast dat tegen een vast percentage (30 procent). Het resultaat? Een jaarlijkse belasting van 1,2 procent over dat vermogen en klaar is kees. In theorie ook als dat vermogen is afgenomen, maar in de aanloop naar het nieuwe, in 2001 in te voeren boxenstelsel waren de spaarrentes hoog en deden de beurzen het fantastisch, dus Gerrit Zalm, de toenmalige minister van Financiën, had het politieke tij mee. Hij ridiculiseerde zelfs iedereen publiekelijk die twijfels had bij het fictieve rendementspercentage. ‘Elke sukkel haalt risicoloos 4 procent rendement. En als u dat niet kunt, komt u maar bij mij. Ik bied een hogere rente op staatsobligaties!’ zei hij, breed glimlachend via de televisie.
Achteraf was dat waarschijnlijk het beste financiële advies dat Zalm in zijn hele carrière heeft gegeven. Destijds leverden Nederlandse staatsobligaties inderdaad méér dan 5 procent op. Maar in 2008 kwamen we, geheel buiten onze schuld overigens, terecht in één van de grootste financiële crises die we de afgelopen 60 jaar hebben meegemaakt. In een poging de economie overeind te houden, verlaagden de Fed en de ECB aan weerszijden van de oceaan de rentepercentages tot getallen achter de komma en zetten ze de geldpersen in de overdrive. Staatsobligaties van landen met een laag default-risico met een rentecoupon van 5 procent, zoals die van Nederland, werden ineens serieus geld waard (op hun hoogtepunt kostten de 30-jarige Nederlandse staatsobligaties met een nominale waarde van 100 euro en een rentecoupon van 5,5 procent meer dan 160 euro).
Sparen leverde bijna niets meer op en werd zelfs enige tijd negatief voor bedragen boven 100.000 euro. Een mooie bijkomstigheid, althans in de ogen van huizenbezitters, was dat de hypotheekrente zich bij de spaarrente aansloot. Een netto hypotheekrente van 1 tot 1,5 procent was het gevolg. En een exploderende vraag naar woningen, want wie een huis of appartement van een half miljoen euro financiert met een hypotheek van 2 procent over dertig jaar, betaalt net zoveel als een student in de gemiddelde studentenstad voor een kamertje van vier bij vijf. Natuurlijk moet je daar als eigenaar de aflossing nog bij optellen, maar voor minder dan twee mille per maand heb je na dertig jaar een woning die helemaal van jou is.
Het nadeel van een exploderende vraag is dat ook de prijzen explodeerden, waar onroerendgoedinvesteerders weer van profiteerden. Wie nu voor het eerst een woning wil kopen, is de sjaak. Tenzij de ‘wie’ afkomstig is uit een kapitaalkrachtig nest of aandeelhouder in een succesvolle startup. Maar dit terzijde.
Terug naar box 3. Sinds 2001 betaalden brave Nederlandse spaarders daar 1,2 procent over hun spaarvermogen boven de box 3-inkomensgrens (de laatste jaren iets meer, door inmiddels aangepaste wetgeving). Als we uitgaan van 0,2 procent spaarrente en we verder géén rekening houden met inflatie, dan betekent dit dat iemand die in 2008 aan spaargeld 100.000 euro bezat boven de vrijstelling, daarvan nu nog maar zo’n 85.000 euro over heeft. Houden we wel rekening met de inflatie om het koopkrachtverlies van datzelfde bedrag uit te rekenen, dan komen we bij een gemiddelde inflatie van afgerond 2 procent (bron: CBS) uit op 63.000 euro. Met andere woorden: na rente, belastingen en inflatie heeft een ton uit 2008 méér dan éénderde van zijn koopkracht verloren. En is de box 3-heffing de facto een vermogensbelasting geworden en geen belasting op inkomen, zoals altijd vanuit de politiek werd gesuggereerd.
Mr Peter Wattel, behalve Advocaat-Generaal bij de Hoge Raad ook fiscaal jurist, wond er in 2018 geen doekjes om. In een artikel in het Nederlands Juristenblad schrijft hij: ‘Niemand betaalt de belasting die hij zou moeten betalen op basis van zijn werkelijke vermogensrendement. Hij betaalt óf te weinig, óf te veel. Box 3 is manifest willekeurig. De doorzichtige etikettenzwendel “forfaitaire vermogensrendementsheffing” diende slechts om onze belastingverdragspartners te misleiden; om te voorkomen dat zij de heffing zouden doorzien (een wealth tax), met als gevolg dat zij niet verrekenbaar zou zijn in die andere landen (alleen inkomstenbelasting op roerende vermogensinkomsten is verrekenbaar). De enige reden waarom Nederland, als enige land ter wereld, het werkelijke vermogensrendement totaal negeert, is het politieke verlangen naar “stabiele” belastingopbrengst.’
Terecht constateert Wattel dat zelfs de professionele en institutionele beleggers, zoals pensioenfondsen, sukkels werden. Dezelfde overheid die voor de burgers uitging van een ‘makkelijk’ te genereren rendement van 4 procent, dwong pensioenfondsen de rekenrente te verlagen naar ónder de 4 procent. Om Nederlandse en Duitse staatsobligaties te kopen, van oudsher een beleggingsinstrument om beleggingsportefeuilles te stabiliseren, moesten de institutionele beleggers op een gegeven moment zelfs rente betalen!
Ook de herziening van box 3 na veel en lang procederen door spaarders, bracht niet de zo gewenste oplossing. Voor spaarders die geen risico wilden lopen, de sukkels dus, was hun werkelijke rendement in 2017 zo goed als nul, maar de door Financiën gepresenteerde percentages leken niet gebaseerd op reële spaartarieven. Dit leidde tot twee reacties. Sommigen bleven stilzitten en werden verder door de fiscus kaalgeschoren, anderen gingen tegen wil en dank alsnog beleggen om te voorkomen dat hun vermogen, dat ze misschien wel als zzp’er of kleine ondernemer voor later opzij hadden gezet, langzaam verdampte. Maar beleggen kent risico’s, die lang niet voor iedereen aanvaardbaar zijn. Omdat de horizon te kort is of gewoon, omdat je er niet lekker van slaapt. Niet voor niets is elke aanbieder van op consumenten gerichte financiële producten door de AFM verplicht te melden dat rendementen uit het verleden geen garanties voor de toekomst bieden. Lastig wordt het als dat vermogen wel voor de toekomst bestemd is. Om van te leven, niet om er een zeilboot van de kopen, zoals sommige pensioenverzekeraars nogal eens lijken suggereren.
Het schijvenstelsel met de steeds wijzigende en van het totale box 3-vermogen afhankelijke ‘vermogensmix’, bracht niet de gewenste verbetering. Dat zag de Hoge Raad ook. Die haalde er in het inmiddels beroemde kerstarrest een streep door (ECLI:NL:HR:2021:1963). Ervoor in de plaats kwam het tijdelijke systeem dat we nu hebben en waarbij het vermogen is ingedeeld in categorieën met elk een eigen rendement. Het grote verschil met eerdere jaren is dat nu het vermogen werkelijk per categorie wordt belast. De rendementen zijn echter niet minder fictief. Neem alleen al het voorbeeld van ouders die aan hun kind spaargeld lenen voor de aanschaf van een woning — we noemen dat wel de ‘familiebank’. Het is een manier om je spaargeld nog een beetje te laten renderen zonder al te veel risico. Je kunt zelfs de fiscus nog een beetje laten meebetalen als je de rente maar hoog genoeg maakt (dat is niet de bedoeling van de fiscus, maar wel een consequentie van het fiscale systeem dat we hanteren).
Kijkend naar de aanhoudend lage hypotheekrentes, meende de fiscus destijds een grens te mogen stellen aan de rente die ouders hun kinderen voor zo’n lening rekenen. Op zich redelijk, maar wat is te hoog (of te laag)? Sluit je aan bij de in de erfwetgeving genoemde percentage of wordt het de in bancaire kringen gehanteerde euribor plus een opslag op grond van het inkomen, de tijdsduur van de lening en de dekking? Of misschien iets ertussenin? In de praktijk lag de fiscale grens de afgelopen jaren op 4 procent. Maar nu wil de fiscus ineens familiebankleningen in de categorie ‘beleggingen’ aanslaan, waarvan ‘het rendement’ voor 2023 voorlopig is vastgesteld op 6,17 procent. De belasting op het door de fiscus zelf gemaximeerde rendement van de familiebank wordt daardoor méér dan 50 procent, en dat is hoger dan het hoogste tarief van de inkomstenbelasting in box 1!
Nu lijkt dat politieke botje dat ons (pas na stevige rechterlijke druk overigens) is toegeworpen, op het eerste gezicht best sympathiek. Houd echter in het achterhoofd dat fictieve rendementen niet meer zijn dan dat: fictief. En ze zullen nooit leiden tot negatieve belasting. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met box 3 als de oorlog tussen Rusland en Oekraïne straks intensiveert, China Taiwan binnenvalt en de beurzen wereldwijd een paar jaar goed onderuit gaan? Waar het systeem van de 4 procent ten minste nog uitging van gemiddelde, langjarige rendementen (al kwamen die achteraf, zeker voor spaarders, langjarig niet uit), en waarin dus ook negatieve rendementen werden verdisconteerd, kijkt men nu alleen nog maar naar de positieve rendementen van jaar tot jaar. Zonder rekening te houden met kosten en andere rendementsdrukkende factoren. En het lijkt wel alsof niemand in Den Haag zich eraan stoort dat negatieve rendementen in box 3 op zijn best leiden tot nul belasting, maar nooit tot een aftrekpost of door te schuiven tax credit voor als het weer wat beter gaat. Dat klopt natuurlijk niet.
Dan is er nog de sputterende staatssecretaris van Financiën Marnix van Rij. Begin 2023 wist hij ineens te melden dat de aangekondigde maatregelen om vanaf 2026 alleen het werkelijke rendement te belasten niet zullen worden gehaald. Zijn alternatief: een systeem waarbij fictieve rendementen worden belast. Ook dan betaalt de belastingbetaler zelden de juiste belasting, net als nu. Maar was dat niet precies de reden waarom de Hoge Raad de box 3-heffing in de huidige vorm naar de prullenbak had verwezen?
Waarom kunnen we niet, zoals in andere landen gebruikelijk is, gewoon de daadwerkelijk gerealiseerde vermogenswinst belasten? Dus pas als je je vermogensbestanddelen verkoopt en er binnen een bepaalde tijd niets anders voor terugkoopt? En de directe rendementen op dat vermogen, zoals rente, dividenden en huurinkomsten — na aftrek van de kosten — direct jaarlijks via de inkomstenbelasting belasten? Ja, dan moeten er bij de Belastingdienst nieuwe computersystemen komen, aangezien de huidige met elastiekjes en plakband bij elkaar worden gehouden. Ja, dan zal de belastingheffing over vermogenswinst worden uitgesteld. En ja, dat kost allemaal geld. Maar het geeft ons ook de gelegenheid om een nieuw belastingsysteem te ontwikkelen waar een variabel progressief (‘eerlijk’) tarief, maar ook heffingskortingen, toeslagen en aftrekposten, tot op de tiende cent nauwkeurig kunnen worden uitgevoerd. En box 3 voorgoed in de prullenbak verdwijnt. Daar kan niemand tegen zijn.
Voor een uitgebreide uitleg van hoe in box 3 belasting wordt geheven, verwijzen we je naar het artikel ‘Belastingen 2023. Deel 3: vermogen en box 3’ op onze site.
Wil je ons helpen? Stuur dan je vrienden een link naar de site of onze social-mediakanalen, of trakteer ons op een biertje. Of, waarom niet, doe het gewoon allebei!
Gratis tips en adviezen van The Dutch Money Whisperer in je e-mailbox
Vul je e-mailadres in. Bevestig dat je bestaat (check je spambox). Daarna ontvang je van ons een e-mail met instructies waarmee je de 50‑30‑20 BudgetBerekenaar kunt downloaden.
Je gratis schenkingsakte om gebruik te kunnen maken van de éénmalige verhoogde vrijstelling. Vul hieronder je e-mailadres in, click op de button en gebruik de link uit de e-mail die je van ons krijgt.
Heb je niets ontvangen? Check dan je spamfolder. Voeg ons ook toe aan je veilige adressen!
Hoe kun je je inkomen en aftrekposten zodanig verdelen dat jij en je fiscaal partner minimaal belasting betalen en maximaal van de toeslagen profiteren? Download het stappenplan! Vul je e-mailadres in, click op de button en gebruik de link uit onze e-mail.
Heb je niets ontvangen? Check dan je spam-box en voeg ons toe aan je veilige adressen. Succes met je aangifte!
Je gratis aangiftechecklist. Vul hieronder je e-mailadres in, click op de button en gebruik de link uit de e-mail die je van ons krijgt.
Heb je niets ontvangen? Check dan je spam-folder en voeg ons toe aan je veilige adressen. Succes met je aangifte!
Vul je e-mailadres in, click op de button en gebruik de link uit de e-mail die je van ons krijgt. Kopieer de tekst uit de pdf naar een tekstdocument om de inhoud naar wens aan te passen.
Vul je e-mailadres in, click op de button en gebruik de link uit de e-mail die je van ons krijgt. Kopieer de tekst uit de pdf naar een tekstdocument om de inhoud naar wens aan te passen.
Wil je meer handige tips van de Dutch Money Whisperer om je geldzaken goed te regelen? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief!
Onze blogs, video’s en podcasts geven handvatten om zelf met je financiën aan de slag te gaan. Of het nu gaat om je pensioen, je huis, je beleggingen, je belastingen of je bank- en verzekeringszaken, hier bouw je aan je financiële toekomst!
Wil je meer handige tips van de Dutch Money Whisperer om je geldzaken goed te regelen? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief!